Historie

De Baggerkoelen (De Bril)

Het natuurreservaat 'De Bril', dat in de volksmond De Baggerkoelen heet, is ruim 2,5 hectare groot, het is eigendom van Staatsbosbeheer.
Er waren (tot circa 1960) enkele stukjes van in gebruik als moestuin.
Een windmolentje zorgt ervoor dat het waterpeil goed blijft.
Er groeien zeldzame planten, betreding is dan ook verboden.
Vroeger is er turf gewonnen, hieronder een beschrijving hoe dat in z'n werk ging.

Het baggeren van hoogveen:

In plaats van het veen te ontwateren, werden de onderste veenlagen in natte toestand opgebaggerd. Deze wijze van turfwinnen kon soms verband houden met de waterhuishouding. Als de onderste veenlagen lager lagen dan het peil van de waterwegen, kon dit veen niet ontwaterd worden.

Later, vooral in de 19de eeuw, werden in sommige veengebieden de onderste lagen bewust niet ontwaterd, om aldus baggerturf te kunnen maken. Deze had een hoger rendement dan steekturf. Spon- of baggerturf (ook wel baggelaar of baggel genoemd) vergde een betrekkelijk eenvoudige bewerking. Naast een turfput plaatste men een vierkante bak met een omtrek van ca. 8 meter en randen van 45 cm hoog. Hierin werd uit de turfput de klien of klijn geschept, dat wil zeggen natte veenbrokken.

Een man in de bak hakte deze klien zo veel mogelijk klein en mengde de specie door elkaar met water tot een stevige brij. Deze brij werd met grote houten schoppen, hoosvaten, uit de bak geschept en over het zetveld uitgespreid tot een dikte van 30 à 40 cm. De dikte moest zodanig zijn dat na inkrimping een turf van juiste dikte overbleef. De aldus uitgespreide specie werd enige dagen met rust gelaten om te drogen. Als de zon te sterk was, werd de brij bedekt met stro.

Zodra dat mogelijk was, moest de turf met plankjes onder de voeten, trippen, betreden worden om de massa steviger te maken. Dit moest net zo vaak herhaald worden tot de specie met steekijzers tot turven kon worden versneden (het strepen, riemen, flikken, blokken en stikken). Een baggerturf mat 23 x 19 cm. Als de turf nu verder voldoende was in-gedroogd, kon hij net als bij steekturf worden opgebroken om verder te drogen.

Lit.: MAW. Gerding, Vier eeuwen turfwinning. De verveningen in Groningen, Friestand, Drenthe en Overijssel tussen 1550 en 1950 (Wageningen 1995).

De Baggerkoelen anno 2002 (foto: 18-6-2002).

Nog meer historie?